Çağdaş Azərbaycan – Gürcü ədəbi əlaqələri: Dilarə Əliyeva və Leyla Eradze

XX əsrin ortalarından başlayaraq Azərbaycan və gürcü ədəbiyyatında, bədii düşüncədə, xüsusilə də poeziyada olan ədəbi dostluq elmi müstəvidə ədəbiyyatşünaslıq kontekstində yeni bir mərhələ təşkil etdi. Görünür, bunu doğuran müəyyən səbəblər vardı: hər şeydən əvvəl, Səməd Vurğunun gürcü şair və yazıçıları arasında məşhur olması, tez-tez Gürcüstanda olması və İttifaq miqyasında şöhrəti, eləcə də Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlı şair və yazıçıların bu prosesdə yaxından iştirakı bu ədəbi əlaqələri intensivləşdirdi. Ədəbiyyatşünaslıq müstəvisində bu əlaqələr gürcü ədəbiyyatşünası Leyla Eradze və Azərbaycan ədəbiyyatşünası Dilarə Əliyeva arasında özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Şair, tərcüməçi və ədəbiyyatşünas Leyla Eradze Azərbaycan ədəbiyyatının qızğın tərcüməçilərindən birinə çevrildi. Dilarə Əliyeva da həm Koroğlu dastanının gürcü variantını araşdırmaqla yanaşı, Azərbaycan və gürcü ədəbi dostluğunun təbliğatçısı rolunu oynadı. Onun Azərbaycan ədəbiyyatını gürcü dilinə çevirməsində böyük xidmətləri olmuşdur.

1970–1980-ci illərin Azərbaycan ədəbi mühiti Leyla Eradzeni yaxşı tanıyırdı. Ona “Azərbaycanın Əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri adı verilmişdi. Leyla Eradze Azərbaycanda keçirilən bir çox mədəni və ədəbi tədbirlərdə yaxından iştirak etmiş, iki qonşu, iki dost xalq arasındakı mədəni və ədəbi əlaqələrin genişlənməsinə xüsusi səy göstərmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Nəbi Xəzri, Nəriman Həsənzadə, Cabir Novruz, İsa İsmayılzadə və başqalarının şeirlər kitabını gürcü dilinə çevirmiş və nəşr etdirmişdir. Leyla Eradze Azərbaycan ədəbiyyatından bir çox yazıçıların nəsr nümunələrini də tərcümə etmişdir. O, Mirzə İbrahimovun Pərvanə, İsmayıl Şıxlının Dəli Kür, İlyas Əfəndiyevin Söyüdlü arx, Həsən Seyidbəylinin Telefonçu qız əsərlərini, eləcə də Cəlil Məmmədquluzadənin, İsa Hüseynovun, Ələviyyə Babayevanın və başqalarının roman və hekayələrini gürcü oxucularına təqdim etmişdir.

Azərbaycan–gürcü ədəbi əlaqələrində Leyla Eradze ilə eyni işi görərək gürcü ədəbiyyatının və gürcü mədəniyyətinin Azərbaycanda təbliğatçısına çevrilən Dilarə Əliyeva şüurlu ömrünü bu işə həsr etmiş, Azərbaycan–gürcü ədəbi əlaqələrində bir körpü rolunu oynamışdır.

Filologiya elmləri doktoru Dilarə Əliyeva ədəbiyyatşünas, tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərmişdir. Dilarə Əliyevanın araşdırmalarında, onun müdafiə etdiyi dissertasiyaların adlarından da göründüyü kimi, gürcü ədəbiyyatı mühüm yer tuturdu. O, ardıcıl olaraq elmi yaradıcılıqla məşğul olmaqla yanaşı, həm də gürcü yazıçı və şairlərinin əsərlərindən tərcümələr edirdi. İlk dəfə 1972-ci ildə gürcü dilindən hekayələr tərcümə edərək Qardaşlar adı altında çap etdirmişdir (Qardaşlar, Bakı, Azərnəşr, 1972, s. 122). Daha sonra D. Əliyevanın özünün Bir gecənin sevinci (hekayələr) (Bakı, Gənclik, 1977, s. 78) hekayələr kitabı nəşr olunmuşdur.

Bundan sonra ədəbiyyatşünasın yaradıcılığında gürcü ədəbiyyatından tərcümələr yenidən önə çıxmışdır: Arçil Sulakaurinin Aşağı-yuxarı (Bakı, 1978, s. 185) povest və hekayələr, Mixail Cavaxaşvilinin Torpaq çəkir (Bakı, Yazıçı, 1980, s. 248), İlya Çavçavadzenin Dilənçinin həyatı (Bakı, Yazıçı, 1987, s. 151), eləcə də Kür Xəzərə qovuşur (gürcü ədəbiyyatından seçmələr, Bakı, Yazıçı, 1988, s. 383) kitablarını nəşr etdirərək Azərbaycan–gürcü ədəbi əlaqələrində önəmli bir mərhələni müəyyənləşdirmişdir. Onun bu xidmətləri nəzərə alınaraq “Gürcüstanın Əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri adı verilmişdir.

Leyla Eradzenin yaradıcılığında Azərbaycan, Dilarə Əliyevanın araşdırmalarında isə gürcü ədəbiyyatı və qarşılıqlı araşdırmalar iki xalqın mədəni və mənəvi irsinin ortaya çıxması ilə yanaşı, ədəbi əlaqələrin çoxcəhətliliyini, qarşılıqlı təsir və zənginləşmə prosesini sürətləndirmiş, qədimdən davam edən bu dostluğu yeni bir mərhələyə daşımışdır. Azərbaycan və gürcü xalqlarının dostluğunun bədii ədəbiyyatda təcəssümü bu iki alimin yaradıcılığında elmi müstəviyə keçmiş, elmi təfəkkürdə öz əksini tapmışdır. Hər iki alim öz araşdırmalarında bu tendensiyanı yaşadaraq yeni bir mərhələyə ötürmüşdür.

Açar sözlər: Azərbaycan-gürcü, ədəbi əlaqələr, bədii tərcümə, Dostluq təranələri, çağdaş, Leyla Eradze, Dilarə Əliyeva, Mədəd Çobanov

MƏQALƏNİ YÜKLƏ

Onlayn bax

Baxış: 391